Thủ tướng Phạm Văn Đồng, những câu chuyện nhỏ về một nhân cách lớn

Thủ tướng Phạm Văn Đồng không chỉ làm Thủ tướng rất nhiều năm, được nhân dân kính yêu, tôn trọng, mà hơn hết, ông là một nhà văn hóa lớn, một nhân cách lớn. Chính cái chất văn hóa trong ông đã làm cho ông lớn hơn nhiều so với chức vị hành chính quan trọng mà ông đã đảm nhiệm. Và điều đó được thể hiện qua các câu chuyện về Thủ tướng.

Thời ch.iến tr.anh ch.ố.ng x.â.m l.ư.ợ.c Mỹ, một lần, khi máy bay Mỹ đang n.é.m b.o.m dữ dội ở khu 4, thì tại Hà Nội, Thủ tướng Phạm Văn Đồng vẫn triệu tập và chủ trì một hội nghị bàn về việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt. Trong lời khai mạc Hội nghị, ông đã nói đại ý là: Máy bay Mỹ đang n.é.m b.o.m dữ dội ở khu 4, n.é.m vào các làng mạc, khu dân cư. Họ muốn t.i.ê.u d.i.ệ.t chúng ta.

Còn chúng ta, hôm nay, với sự điềm tĩnh của những con người đầy tự tin vào chính mình, vào sự tất thắng của chính nghĩa, họp mặt tại đây để bàn về việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt. Tiếng Việt còn thì dân tộc còn. Dân tộc còn thì dân tộc này sẽ chiến thắng. Nghe ông nói, nhiều người xúc động về tầm nhìn chiến lược và bản lĩnh của một người lãnh đạo, của một Ban lãnh đạo đáng kính trọng. Cũng ngày còn làm Thủ tướng, bác Đồng có lần nhắc các nghệ sĩ, ca sĩ, khi hát phải nhớ hát cho rõ lời, để người nghe hiểu được ca từ.

Nhân qua câu chuyện về Tiếng Việt Thủ tướng Phạm Văn Đồng chúng ta thấy rằng, với một nghìn năm Bắc thuộc, dân tộc vẫn trường tồn, không bị đồng hóa, là nhờ văn hóa, trong đó có vai trò rất quan trọng của tiếng Việt. Vậy mà hiện nay đi ngoài phố, ngay cả ở Thủ đô Hà Nội nghìn năm văn hiến của chúng ta, ngay cả ở thành phố mang tên Bác Hồ kính yêu nữa, rất nhiều bảng hiệu người ta viết toàn tiếng Tây, tiếng Tàu, tiếng Hàn, tiếng Nhật, không “thèm” viết tiếng Việt, không biết để cho sang, cho oai, để làm ra vẻ “Tây” hay sao?

Thủ tướng Phạm Văn Đồng, những câu chuyện nhỏ về một nhân cách lớn

Thấy mà buồn rằng trong dân ta vẫn còn những người không biết quý trọng cái ngôn ngữ và chữ viết của dân tộc mình. Tất nhiên, trong đó có phần trách nhiệm của các cơ quan chức năng. Việc hát trên sân khấu, trên truyền hình cũng vậy, nhiều khi không hiểu các ca sĩ trẻ đang hát gì, cứ như là không phải hát bằng tiếng Việt.

Một lần, khi ấy bác Phạm Văn Đồng đã nghỉ chức Thủ tướng, còn làm Cố vấn cho Ban Chấp hành Trung ương Đảng, vào thăm Quảng Nam – Đà Nẵng. Hôm gặp mặt Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân và một số cán bộ, tướng lĩnh đã về hưu ở Quảng Nam – Đà Nẵng, một đồng chí cán bộ cao cấp đã về hưu phát biểu: Đồng chí Phạm Văn Đồng là một Thủ tướng lâu nhất… Nghe vậy, bác Đồng nói ngay: Làm chức gì đó, lâu hay không lâu có ý nghĩa gì đâu, cái quan trọng nhất là có làm được gì cho dân, cho nước, cho Đảng hay không, chứ lâu mà để làm gì. Tôi tự thấy tôi cũng có không ít khuyết điểm, thiếu sót.

Đồng chí đó nói tiếp, chuyển sang ý khác: Lâu nay lãnh đạo Trung ương ít quan tâm đến miền trung, các đồng chí từ Hà Nội bay thẳng vào TP Hồ Chí Minh, bỏ qua miền trung nằm dưới cánh máy bay, hiện tại miền trung rất khó khăn, không phát triển được, đề nghị đồng chí Phạm Văn Đồng phản ảnh giúp với Trung ương ý kiến của chúng tôi, đề nghị Trung ương quan tâm nhiều hơn đối với miền Trung.

Nghe xong ý kiến đó, bác Phạm Văn Đồng đáp lời: Tôi có trách nhiệm sẽ phản ảnh ý kiến của các đồng chí với Trung ương, đồng thời tôi cũng muốn nói với các đồng chí một câu chuyện. Đây là câu chuyện văn học của thế giới. Một lần, đứa con trai từ mặt trận chạy về nói với mẹ rằng, mẹ ơi, mẹ trao cho con thanh g.ư.ơ.m ngắn quá, con không thể lập công được, mẹ hãy trao cho con một thanh gươm dài hơn. Bà mẹ lắng nghe con và nói lại: Khi thanh gươm ngắn, muốn lập công thì phải bước tới chứ sao lại chạy về hỏi mẹ? Chạy lui về thì làm sao mà lập được chiến công?

Một lần khác bác Phạm Văn Đồng vào thăm Quảng Nam, Quảng Ngãi, khi ấy tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng vừa mới tách ra từ một tỉnh chung Quảng Nam – Đà Nẵng. Tỉnh Quảng Nam chuyển tỉnh lỵ từ thành phố Đà Nẵng về thị xã Tam Kỳ. Những ngày đầu tiên vừa mới tách ra, các cơ quan của tỉnh chưa có trụ sở, phải mượn tạm địa điểm để làm việc từ các nhà dân và các cơ quan của thị xã, của doanh nghiệp.

Lúc ấy Tỉnh ủy mượn một cơ sở của xí nghiệp chế biến rau quả để làm việc, nằm trên một quả đồi còn hoang vắng. Một số đồng chí trong Thường vụ Tỉnh ủy hay nói đùa với nhau là nơi làm việc của Tỉnh ủy mà nhốt thêm một vài con vượn, con khỉ thì chẳng khác gì ở miền núi xa của Quảng Nam, nơi tiếp giáp với Lào. Hôm về thăm, bác Phạm Văn Đồng sức khỏe đã yếu nhiều, đi phải có người dìu, bác không chịu ngủ ở Đà Nẵng, ở Quảng Ngãi nơi có nhà nghỉ khang trang. Bác Đồng bảo để bác ngủ ở Quảng Nam, tỉnh mới tách ra khó khăn lắm, bác muốn biết anh em khó khăn đến mức nào, cán bộ của tỉnh ở công vụ như thế nào thì để bác ở như thế, bình thường như thế.

Trong buổi làm việc với lãnh đạo tỉnh, khi nghe báo cáo tỉnh mới chia ra rất khó khăn nhất là về ngân sách, nghe xong bác Phạm Văn Đồng nói, Quảng Nam thời chiến tranh nhiều lúc khó khăn hơn bây giờ rất nhiều, nhưng Quảng Nam đã bật dậy, vượt qua, đã tiến lên và lập những chiến công vang lừng. Truyền thống của vùng đất này là vậy, văn hóa của con người đất Quảng là vậy.

Khó khăn cũng là “cơ hội”. Khó khăn làm cho những con người có bản lĩnh bật dậy mạnh hơn. Khó khăn của các đồng chí là có thật, hãy báo cáo kỹ cho các cơ quan Trung ương biết rõ, khi biết rõ tình hình chắc không ai mà không giúp Quảng Nam, một tỉnh đi đầu trong ch.iến tr.anh c.h.ố.n.g x.â.m l.ư.ợ.c Mỹ.

Hai câu chuyện kể trên, ngày ấy, và sau này, cán bộ ở Quảng Nam, Đà Nẵng, nhiều người vẫn hay nhắc lại để nói về sự uyên thâm, thông minh, sắc sảo của bác Đồng (lúc ấy đã ngoài 90 tuổi).

Bác Phạm Văn Đồng có nhiều bài viết, bài nói về văn hóa, có những bài rất sâu, ít người vượt qua. Ngày còn đang làm Thủ tướng, làm Cố vấn Ban Chấp hành Trung ương, và kể cả khi đã nghỉ hưu, ông đã dành nhiều tâm sức cho văn hóa. Trong đó quyển sách có tên gọi “Văn hóa và đổi mới” của bác Phạm Văn Đồng, trong đó có nhiều ý kiến càng suy ngẫm càng thấy hay và sâu sắc, với tầm nhìn rộng, xa và sâu. Trong sách, bác Đồng viết “văn hóa là đổi mới, đổi mới là văn hóa”. Ý kiến đó đã gợi cho chúng ta kích thích suy nghĩ nhiều điều về văn hóa và đổi mới.

Đúng như vậy, đổi mới phải bắt nguồn, bắt rễ từ mảnh đất văn hóa: truyền thống văn hóa của dân tộc, tinh hoa văn hóa của thời đại… Đổi mới phải trên một nền tảng văn hóa bền vững và tiến bộ; phải thấm nhuần tư tưởng nhân văn thì mới thành công, vững chắc. Đổi mới mà tách rời nền tảng văn hóa thì sẽ chông chênh, dễ đổ ngã. Bản thân công việc đổi mới là văn hóa, cần được ứng xử như văn hóa, và bản thân văn hóa cũng luôn có nhu cầu phải liên tục hoàn thiện, để có ngày càng nhiều cái tốt hơn, cái đẹp hơn, mà muốn vậy thì phải không ngừng đổi mới.

Văn hóa vừa có đặc điểm về tính kế thừa rất cao, là sự tích góp liên tục của tầng tầng lớp lớp các trầm tích; đồng thời lại vừa có nhu cầu không ngừng đổi mới để sáng tạo, vì văn hóa là tất cả những gì do con người sáng tạo ra, vì vậy, kế thừa và đổi mới là hai mặt biện chứng của một quá trình thống nhất trong sự vận động và phát triển của văn hóa, không thể chú ý mặt này mà không chú ý mặt kia.

Văn hóa phân biệt con người với tự nhiên, văn hóa tạo ra con người, làm cho con người trở nên Người hơn; văn hóa là chất người, là tính người, văn hóa nâng con người lên một trình độ mới. Còn đổi mới cũng là sự nghiệp của con người, do con người; muốn đổi mới thành công và bền vững thì phải bắt đầu từ con người, cũng tức là từ văn hóa.

Mục tiêu của nền văn hóa Việt Nam phải nhằm hướng đến một dân tộc Việt Nam phát triển và hạnh phúc. Trường tồn là yêu cầu chính đáng, là bản sắc văn hóa của một dân tộc, để Việt Nam vẫn mãi là Việt Nam, không biến thành một dân tộc khác (bị đồng hóa) trong quá trình tiếp biến, nhưng trường tồn là để phát triển, để tiến lên, không phải để đứng yên, tụt hậu.

Ngày nay, trong thế giới hội nhập, đang có cuộc tiếp biến văn hóa ở quy mô toàn cầu, muốn tồn tại thì phải phát triển. Muốn phát triển thì phải đổi mới. Đất nước ta qua hơn 30 năm đổi mới đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, nhưng hiện tại nhiều cơ chế, chính sách áp dụng trong những năm trước đây đã giảm dần tác dụng và hiệu quả, không còn tác dụng như lúc đầu, tình hình đất nước và xã hội đang có nhiều khó khăn, bức xúc đòi hỏi phải giải quyết, nếu không tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và toàn diện như tinh thần của Nghị quyết Đại hội XII thì khó mà tiếp tục tiến lên, thậm chí cũng khó mà tránh khỏi những khủng hoảng về kinh tế và xã hội.

P/s: Ý kiến của bác Phạm Văn Đồng gợi cho chúng ta có thể tiếp tục suy nghĩ và phát triển nhiều vấn đề về văn hóa và đổi mới, nhằm góp phần phát triển lý luận về văn hóa của Việt Nam.